سوے-جیونی دی کویتا
- آوے وطن پیارا چیتے
۔۔طرز امولک۔۔
منّ لئی جو کردا ربّ پاک اے ۔
آؤندی یاد وطن دی خاک اے ۔
ٹٹّ فٹّ ٹکڑے بن گئے دل دے ۔
ہائے ! میں بھجّ گیا وانگوں کھلّ دے ۔
بھڑتھا بن گئی دیہی اے ۔
وچھڑے یار پیارے، بنی مصیبت کیہی اے ؟
جاندے لوک نگر دے رس بو ۔
پنڈ دی پاؤن پھلاں دی خشبو ۔
ہو گیا جگر پھاڑیؤں-پھاڑیؤں ۔
وڈھدی چکّ چنتا بگھیاڑی،
ہڈیاں سٹیاں چبّ تاں جی ۔
آوے وطن پیارا چیتے، جد کھچّ پاؤن محبتاں جی ۔
سوہنیئے 'ساہو' پنڈ دیئے ویہے ۔
بچپن دے وچ پڑھے 'بمبیہے' ۔
چوری کھوا ماں پاتے رستے ۔
چکّ لئے قلم دواتاں بستے ۔
شیر، نرنجن، مہنگے نے ۔
بھلدیاں نہ بھرجائیاں، پائیاں گھمبراں لہنگے نے ۔
پنج پاس کرکے تر گئے موگے ۔
ماپیاں جیوندیاں توں سکھ بھوگے ۔
پیسے کھا مٹھیائیاں بچدے ۔
وینہدے شہر سڑک پر نچدے،
ٹھمھ ٹھمھ چکدے پبّ تاں جی ۔
آوے وطن پیارا چیتے، جد کھچّ پاؤن محبتاں جی ۔
کر اینٹرینس پاس سکولوں ۔
اوورسیئر بنیں رسولوں ۔
ضلعے پشور نہر وچّ بھرتی ۔
دولت پانی وانگوں ورتی ۔
بہت بہاراں مانیاں ۔
سرخ مخملاں ورگے، پھرن پٹھان پٹھانیاں ۔
بدلے جگراواں کولے 'کھاڑے' ۔
ورھدیاں کنیاں روپ دیاں 'تہاڑے' ۔
افلاطون ورگیاں عقلاں ۔
گبھرو مٹیاراں پر شکلاں،
سوہنی بن گئی چھبّ تاں جی ۔
آوے وطن پیارا چیتے، جد کھچّ پاؤن محبتاں جی ۔
جب جنگ کردے برٹش-جرمن ۔
'بصرے' وگ گیا ماں دا سربن ۔
ملک اوہ کوہاں قافاں توں نیڑے ۔
مارے سبز شہر ولّ گیڑے،
وہاں ٹکانے پریاں دے ۔
عجب نظارے دیکھے، ربّ دیاں کاراگریاں دے ۔
مڑ پیا ویکھن پنڈ دیاں گلیاں ۔
پنڈ دیاں مٹیاں، کھنڈ دیاں ڈلیاں ۔
بانکے گبھرو دل نوں موہنے ۔
بلڈنگ نیویارک توں سوہنے،
رہے چوبارے پھبّ تاں جی ۔
آوے وطن پیارا چیتے، جد کھچّ پاؤن محبتاں جی ۔
مکتسر، ڈھپاں والی، مہاں ودھر ۔
نیتاں صاف، دلاں دے پدھر ۔
لوگ اے ان نگراں دے داتے ۔
ماگھی نہاؤن 'تے بوہل لٹا تے ۔
دانے پیہن مشیناں تے ۔
بچڑے جیون سدا سکھ مانن، بن گیا سرگ زمیناں تے ۔
خوشیاں کرن دیوان لگاؤندے ۔
سینے وجدے شبد سناؤندے ۔
آؤندے پرچارک تے ڈھاڈی،
تڑکے اٹھ کے دھوندے باڈی،
شاعر سناؤندے کبتاں جی ۔
آوے وطن پیارا چیتے، جد کھچّ پاؤن محبتاں جی ۔
آ گئے بدل مکتسروں 'ڈھہپئی' ۔
باغیں بلبل کرے چہچہِ پئی ۔
ویکھے کوٹ فرید دسہرے ۔
ہوون لگدے فیر دوپیہرے،
توپچی توپ چلاون جی ۔
پاپ کریو نہ، پاپی، ہر سال سڑدا راون جی ۔
آ گئے 'کیرے' بڑی آبادی،
چاہاں پی کے گڈن کمادی ۔
لا لئے کھیت-کھیت وچّ کونئیں،
کھنڈ دیاں ڈلیاں نکلن دھونئیں،
کھانڈ بناؤندے سبھ تاں جی ۔
آوے وطن پیارا چیتے، جد کھچّ پاؤن محبتاں جی ۔
پھیر مینوں 'چکّ' دا سیکشن دے گے ۔
جگو رامن جاندے بیگے ۔
سوہنے مرزے ورگے لاڑے،
ببر مار سنگیناں پاڑے،
چڑھ کے 'چکّ' نوں جانا سی ۔
پلسیاں ورگی برجس میرا کھاکھی بانا سی ۔
جاں میں آؤندے ویکھے جم 'جہے ۔
میرے اکھڑے پھردے دم جہے ۔
دوروں ویکھ میں دے گیا تیڑاں ۔
میریاں پیندیاں جان پدیڑاں،
اڈدی جاندی گبّ تاں جی ۔
آوے وطن پیارا چیتے، جد کھچّ پاؤن محبتاں جی ۔
'سیتو'، 'بشنپرے'، 'سکھچین' اے ۔
ایدھر مرگ زیادہ رہن اے ۔
مچھدے پھردے ہاڑی ساؤنی ۔
ہیریاں ہرناں جہاں دی چھاؤنی ۔
ہے وچّ کھلھیاں روہیاں دے ۔
وڑن نہ دین شکاری، باراں پنڈ بشنوئیاں دے ۔
'تہنے'، 'رائکے'، 'ماہوآنے' ۔
'بادل'، 'کھڈیاں'، 'ابل-کھرانے'،
کلّ سردار نواباں ورگے،
کوٹھے نرمیاں دے نال بھر گے،
ان پر راضی ربّ تاں جی ۔
آوے وطن پیارا چیتے، جد کھچّ پاؤن محبتاں جی ۔
بیٹھا 'باجک'، 'لمبی'، 'سہجاں' ۔
'جنگھیرانے' لے لیاں موجاں ۔
'جھمبا'، 'گدڑواہا' تے 'چگھے' ۔
'بابو رجب علی' حوص گئے اگھے ۔
میلے ویکھ بٹھنڈے جی ۔
کھاڑے فتح، عزیز لگاؤندے، جیسے ٹیکن بنڈے جی ۔
سن جگمیل، بسنت پیاریو ۔
پر جند ربّ دے ناں تے واریو ۔
پیندا ستا جاگ نصیبہ ۔
جاندا قسمت دے نال بیبا،
جنم امولک لبھّ تاں جی ۔
آوے وطن پیارا چیتے، جد کھچّ پاؤن محبتاں جی ۔
2. وطن دیاں تانگھاں
۔۔طرز دوتارا۔۔
ننگ کنگلا، ہریجن ہو، بھمیں سردار گھرے ہو ریسھی ۔
پتہ لگدا اجڑ کے تے، نہیں چیز پیاری دیش دے جیسی ۔
بنھ ٹٹّ گیا صبر دا جی، غماں دی، نہر چڑھدیاں کانگاں ۔
مینوں اٹھدے بیٹھدے نوں، رہن ہر وقت وطن دیاں تانگھاں ۔
ڈھے گے کنگرے دلاں دے جی، میریاں رہن دلیلاں ڈگیاں ۔
میں وانگ شدائیاں جی، نیویں پا بہہ جاں ڈھال کے رگیاں ۔
رتّ سمدی اکھیاں 'چوں، جگر پر مارے وچھوڑا سانگاں ۔
مینوں اٹھدے بیٹھدے نوں، رہن ہر وقت وطن دیاں تانگھاں ۔
ہیٹھوں دھرتی نکل جو گی، کراں ورنن جو سراں پر ورتی ۔
کسے ویلے بھلدے نہ، اماں دے کوٹھے، باپ دی دھرتی ۔
یاراں نال نیتنی سی، کتوں نہ سنن شوق دیاں بانگاں ۔
مینوں اٹھدے بیٹھدے نوں، رہن ہر وقت وطن دیاں تانگھاں ۔
ویکھے قلعے ریاست دے، راجے دے مندر، وڑے نہ اندر ۔
کپتان ٹیم دا ساں، کھیلنے گئے کرکٹ جالندھر ۔
کدے میں تے ارجن نے، ماریاں سیکھے جھڑی چھلانگاں ۔
مینوں اٹھدے بیٹھدے نوں، رہن ہر وقت وطن دیاں تانگھاں ۔
پوندے گھمراں لہنگے سی، کڑتیاں مڑھیاں نال کتوناں ۔
بہکے ستھّ 'چ ویکھدے سی، پانی جان بھرن بھابیاں موناں ۔
ویلا چیتے آ جے جی، ستا پیا اٹھ پاں مار کے چانگاں ۔
مینوں اٹھدے بیٹھدے نوں، رہن ہر وقت وطن دیاں تانگھاں ۔
وچھے پلنگھ نواری جی، پھلاں دی مہک باغ وچ ٹہلاں ۔
بکی مرزے خان دی جی، پانمدی جاندی نہر پر پیلاں ۔
نال رل جے پون دے جی، شیشموں توڑ چھمک نوں چھانگاں ۔
مینوں اٹھدے بیٹھدے نوں، رہن ہر وقت وطن دیاں تانگھاں ۔
جل چاندی ورگا جی، پٹڑیؤں اتر برم پر بہنا ۔
رامپرے، دودھروں، جی، کیرے، جگراویں، موڑ تے سہنا ۔
گئے مہاں-ودھروں جی، سوئے دی بنھنی ٹوٹ اڑانگھاں ۔
مینوں اٹھدے بیٹھدے نوں، رہن ہر وقت وطن دیاں تانگھاں ۔
ٹھیکے دار انیکاں نے، میرے پاس کرکے کام سکھ بھوگے ۔
جٹّ دلوں بھلاؤندے نہ، جنہاں دے لا تے داس نے موگھے ۔
پیداوار ودھاتی سی، بوہل تے بوہل لاتیاں دھانگاں ۔
مینوں اٹھدے بیٹھدے نوں، رہن ہر وقت وطن دیاں تانگھاں ۔
مینوں رکھلو نگر میں جی، نگر دے لوکو ہتھاں دیاں واہو ۔
'بابو' جان دیونا نہ، داس دی قبر بنا لو ساہو ۔
لاش دب دیؤ گام میں جی، سچے قول بھور پہنچ جو 'گھاں-گھاں ۔
مینوں اٹھدے بیٹھدے نوں، رہن ہر وقت وطن دیاں تانگھاں ۔
(ایہہ کویتا 21 توں 24 مارچ، 1965 نوں ہوئے بابو رجب علی
دے اکو وار دیش دی ونڈ اپرنت ہندوستان پدھارن اتے کیتے
گئے وشال اتہاسک سواگتی سماگم سمیں لئی بابو جی نے
اگاؤں لکھ کے بھیجی سی)
پنجاب، پنجابیت تے پنجابی بولی
- کوئی دیش پنجابوں سوہنا نہ
۔۔دوہرا۔۔
پنج دریا اس دیش دے، تاہیؤں کہن پنجاب ۔
راوی، ستلج، بیاس جی، جہلم اتے چناب ۔
۔۔چھند۔۔
لکھے ملکاں دے گن گنیاں ۔ ساری پھر تر ویکھی دنیاں ۔
کلّ جگّ دیاں کریاں سیراں ۔ اک نظم بناؤنی شیراں ۔
جیبھ کترے لفظ پنجابی دے ۔
ساقی نشہ چڑھا دے اترے نہ، لا مکھ نوں جام شرابی دے ۔
جوان سوہنے شام فرانسوں ۔ گول گردن کنچ گلاسوں ۔
شیراں ورگے ابھرے سینے ۔ چہرے جھگرے، نین نگینے ۔
ایسا گبھرو جگّ وچ ہونا نہ ۔
ویکھے دیش بتھیرے دنیاں دے، کوئی دیش پنجابوں سوہنا نہ ۔
ڈھلے برف ہمالے پربت ۔ جل میٹھا کھنڈ دا شربت ۔
پنج ندیاں مارن لہراں ۔ ہیڈّ بنھ کے کڈھ لئیاں نہراں ۔
چھڈّ واٹر مینر بھرمیں دے ۔
ویکھ چاء 'جہے چڑھن کساناں نوں، کھیت کھڑ-کھڑ ہسدے نرمے دے ۔
ہری چرھیاں دی ہریاول ۔ کتے لہہ لہہ کردے چاول ۔
رل گڈنے جان کمادی ۔ منڈیاں رجّ رجّ چوری کھادھی ۔
دینہدا گھیؤ نال لبڑیا پوناں نہ ۔
ویکھے دیش بتھیرے دنیاں دے، کوئی دیش پنجابوں سوہنا نہ ۔
بڑی رونق کھیتر اگلے ۔ ٹاہلی پور بولن بگلے ۔
حل واہندے پھرن ٹریکٹر ۔ جویں ایکٹنگ کردے ایکٹر ۔
بلڈوزر پھردے کملے جھِ،
دل کھچّ دے لنگھدیاں راہیاں دے، ٹیوبویل پر پھلّ گملے جھِ ۔
کھڑے کیتکیاں تے گیندے ۔ کتے سوسن خوشبو دیندے ۔
تھاں-تھاں تے بجلیاں بلیاں ۔ لا ریجھاں گند لاں کلیاں ۔
کسے ایسا ہار پروناں نہ ۔
ویکھے دیش بتھیرے دنیاں دے، کوئی دیش پنجابوں سوہنا نہ ۔
گوبھی، مٹر، ٹماٹراں، گاجر ۔ جتھے ریت متیرے، باجر ۔
کنکاں دیاں گٹھ-گٹھ بلیاں ۔ مکیاں دے کچھڑیں چھلیاں ۔
چھن کنگن چھنکن ٹاٹاں دے ۔
کرے سرسوں جھرمل جھرمل جی، پھلّ ٹہکن سبز پلاٹاں دے ۔
بوہڑ پون وگی توں شوکن ۔ پپلاں پر کوئلاں کوکن ۔
باغاں وچ انبیاں رسیاں ۔ کھا طوطا مینا ہسیاں ۔
بول بلبل ورگا موہنا نہ ۔
ویکھے دیش بتھیرے دنیاں دے، کوئی دیش پنجابوں سوہنا نہ ۔
لوک دھرمی، داتے، دانے ۔ ونڈ دیون بھرے خزانے ۔
نونہہ رانی تے دھی میلن ۔ نت دولت دے وچ کھیلن ۔
لڑ اڈدے رنگلے سالو دے ۔
جان پیلاں پاؤندیاں مورنیاں، بھتے ڈھوون کنت رسالو دے ۔
مار بڑہکاں وہڑے بڑکن ۔ گل وچ گھنگرالاں کھڑکن ۔
تھن بگیاں دے چڑھ لیہندے ۔ اس مجھّ نوں مجھّ نہ کہندے،
جس مجھّ نے بھر 'تا دوہناں نہ ۔
ویکھے دیش بتھیرے دنیاں دے، کوئی دیش پنجابوں سوہنا نہ ۔
رنگ لال کماناں ابرو ۔ ملّ رستم ورگے گبھرو ۔
کر ورزس دیہاں رکھیاں ۔ ہیرے ہرن ورگیاں اکھیاں،
قد سروآں ورگے جواناں دے،
ہنساں دے ورگیاں توراں جی ، ہتھ سوہے گرج بھلواناں دے ۔
نرے گھیؤ وچّ رجھدے سالن ۔ جند دے کے وی لجّ پالن ۔
سجناں دیاں ونڈدے پیڑاں ۔ جتھے کھڑدے کردے چھیڑاں ۔
جند وارن سیس لکونا نہ ۔
ویکھے دیش بتھیرے دنیاں دے، کوئی دیش پنجابوں سوہنا نہ ۔
پیلی ودھ کے تیز قرینوں ۔ لال اگدے ایس زمینوں ۔
موٹھ مونگی وکدے جٹّ دے ۔ ناویں مونگ پھلی دے وٹّ دے ۔
نویں نوٹ دھرن وچّ پیٹی دے ۔
ڈھوندے(پوندے) سٹھّ سٹھّ تولے نونہاں نوں، نہ تیور میوندے بیٹی دے ۔
ماواں شیرنیاں نوں چنگھدے ۔ لڑ دشمن دے سر ڈنگدے ۔
زورا-وریاں کرن چگتے ۔ نہ ہارن جیمل فتے ۔
اگانھ ودھدے پچھانہ کھڑونا نہ ۔
ویکھے دیش بتھیرے دنیاں دے، کوئی دیش پنجابوں سوہنا نہ ۔
چڑھ گھٹا پہاڑوں آون ۔ مٹیاراں تیاں لاون ۔
پین ٹوماں دے چمکارے ۔ پا پینگھاں لین ہلارے ۔
رل گاون گیت محبتاں دے ۔
ہنڈ ورنھ مہینے ساون دے، کر پار اتارا ربّ تاں دے ۔
دھیاں انکھ شرم نال بھریاں ۔ گھرے بنن سویٹر دریاں ۔
کنوں پکڑ گہر 'تی چوری ۔ گل ہسّ(ہنس) پا بکری توری ۔
جاندا راہی، پاندھی کھوہنا نہ ۔
ویکھے دیش بتھیرے دنیاں دے، کوئی دیش پنجابوں سوہنا نہ ۔
ہوئے 'پاک پٹن' وچّ 'باوا' ۔ گورو نانک جی دے شاوا ۔
'بابو' سونے دا ہرمندر ۔ ہووے بھجن ہمیشاں اندر ۔
امرتسر نگری گروآں دی ۔
ہٹے پتھر دے بتّ پوجن توں، ہووے ربّ دی عبادت شروآں دی ۔
لائے سنت مہنتاں ڈیرے ۔ ایتھے پیر بزرگ بتھیرے ۔
روہی، دوآبے، مالوے، ماجھے ۔ گورو دسمیں نے سنگھ ساجے ۔
ایسی سجدیاں پگّ دیاں چوناں نہ ۔
ویکھے دیش بتھیرے دنیاں دے، کوئی دیش پنجابوں سوہنا نہ ۔
4. ماں دے مکھنی کھانیوں
۔۔دوہرا۔۔
اٹھ گھنٹے کلّ کم کرو، کردے جیوں مزدور ۔
کم کر دوجے کنٹری، ہو گئے مشور ۔
(بہتر کلا چھند)
سؤں گئے تان چادرے وے،
سنت جگمیل، مکھن گورمیل،
گرم کپ چاہ پی، اٹھو مار تھاپی،
کرو ہرناڑی، پرانی پھڑکے ۔
ٹیم چار وجے دا وے،
لوو ناں ربّ دا، بھلا ہو سبھ دا،
بڑا کم نبڑے، پہر دے تڑکے ۔
اکھ پٹّ کے ویکھ لؤ وے، چڑھ گیا تارہ،
کتے کم بھارا، اٹھو حل جوڑو، کھیت ولّ موڑو،
محل 'چوں نکل، انگن وچّ کھڑ گئی ۔
ماں دے مکھنی کھانیوں وے،
سورمیوں پترو، چباریوں اترو،
پھرکدے بازو، جوانی چڑھ گئی ۔
رہے مار پھنکارے وے،
بلد دو تکڑے، جوڑ لؤ چھکڑے،
چؤ جو تیز سبل، رگڑ دیؤ کھبل،
ریتلے ٹیلے، ڈیگ دیؤ دھوڑے ۔
کٹّ بنجر زمیناں نوں،
کرڑ جہی دھرتی، کھاد نال بھرتی،
شکر وانگ بھور، توڑ دیؤ روڑے ۔
پھر پھیر کراہے وے،
ہلاں رکھ مدھرے، بنا دیؤ پدھرے،
کر دیؤ رونی، جدوں وتّ آؤنی،
دو کو وار واہ کے، چٹیائی پھڑ گئی ۔
ماں دے مکھنی کھانیوں وے،
سورمیوں پترو، چباریوں اترو،
پھرکدے بازو، جوانی چڑھ گئی ۔
خالی انچ چھوڈدے نہ،
ملک جو سردے، بڑا کم کردے،
لوہے نوں کٹدے، نرم ہتھ پھٹدے،
میسولینی صدر، پاڑدا لکڑاں ۔
منڈے بھرے مجازاں دے، رہن نت ویہلے،
دیکھدے میلے، ستھاں وچّ بیٹھ، ماردے جکڑاں ۔
نہیں وقت شوقینی دا،
رہو اگانھ سادے، جویں پیو-دادے،
بدل دیؤ چال، کال تے کال،
گھریں دھسّ دے کے، غریبی وڑ گئی ۔
ماں دے مکھنی کھانیوں وے،
سورمیوں پترو، چباریوں اترو،
پھرکدے بازو، جوانی چڑھ گئی ۔
دریا دے کنارے تے،
جھاڑیاں ساڑ، پھوک سلواڑھ،
جتھے کھڑی پلسی، کری کیوں ڈھلّ سی ؟
دبھاں نوں کھرل، مڈھوں جڑ کڈھیو ۔
گلّ بہت بریتی میں،
دیہو بی گیر، لگن گے ڈھیر،
نرم بھئیں مٹر، چرالاں گڈیو ۔
گیارھاں بارھاں صوبیاں میں،
جتھے-جتھے تھوڑاں، کڈھ دیؤ بوڑاں،
بوریاں بھر دیؤ، بلٹیاں کر دیؤ،
جنہاں دی فصل ہڑھاں وچّ ہڑ گئی ۔
ماں دے مکھنی کھانیوں وے،
سورمیوں پترو، چباریوں اترو،
پھرکدے بازو، جوانی چڑھ گئی ۔
گورے بڑے محنتی وے،
ٹبے جہے ڈھاہ لے، نویں کڈھے کھالے،
جان کارخانیں، یاد آ جے نانی ۔
باراں باراں گھنٹے ڈیوٹیاں لگیاں ۔
ننگے سیس دوپیہرے وے،
بوٹ جِ کرڑے، رہن پبّ نرڑے،
نیکراں کھاکھی، زین دیاں جھگیاں ۔
آلو نرے ابالن وے،
لگے بھکھ چارو، پین چاہ مارو،
بڑی پوے گرمی، ملے سکھ کرمیں،
ہیٹ لین دھپّ توں، ٹوٹنی سڑ گئی ۔
ماں دے مکھنی کھانیوں وے،
سورمیوں پترو، چباریوں اترو،
پھرکدے بازو، جوانی چڑھ گئی ۔
افرانس امریکہ میں،
کھڑے پھلّ چندے، وسکیاں پندے،
سروں لاہ ٹوپاں، گھڑی جان توپاں
'بابو' بمب، ٹینک، بندیاں جیپاں ۔
ایتھے مدتاں گزر گئیاں وے،
ونگے حل اوہو، پنجالی ٹوہو،
پٹھیاں دا توڑا، بلداں نوں کی پاں ؟
تھوڑا جھاڑ دیسناں دا،
لوو بی ہور، ٹیوب-ویلّ بور،
سوار کے واہن، بیجو 'کلیان'،
اکو-اک کلیوں، سو کو من جھڑ گئی ۔
ماں دے مکھنی کھانیوں وے،
سورمیوں پترو، چباریوں اترو،
پھرکدے بازو، جوانی چڑھ گئی ۔
5. مٹھے بول
۔۔مکند چھند۔۔
کھڑے ہو گئے رکھ کے بھروسہ ربّ تے ۔
ریجھ لا کے کویتا سناؤندے کبتے ۔
شیری دے کچہری 'چ بھنڈار کھولھی دے ۔
مٹھے بول بولیدے، پنجابی بولی دے ۔
نتھّ گھڑے سیونے تے، سنیارا ملّ لے ۔
ہار گندے مالن، بغیچیوں پھلّ لے ۔
بلھ، دند، جیبھوں، لفظ پرولی دے ۔
مٹھے بول بولیدے، پنجابی بولی دے ۔
نویں گیت نویاں وکھاؤندے رنگتاں ۔
سن-سن ہندیاں نہال سنگتاں ۔
دل خوش کراںگے ہریک ٹولی دے ۔
مٹھے بول بولیدے، پنجابی بولی دے ۔
ایشیا 'چ ایہو جھی زبان مٹھی نہ ۔
یورپ، 'فریکا، امریکہ ڈٹھی نہ ۔
دودھ وچّ کھنڈ دے پتاسے گھولی دے ۔
مٹھے بول بولیدے، پنجابی بولی دے ۔
آ جو گورمکھی کسے نے جے سکھنی ۔
پڑھنی اسان تے سخالی لکھنی ۔
اکھر جیوں پھاگ جھِ جلیبی پولی دے ۔
مٹھے بول بولیدے، پنجابی بولی دے ۔
بابے گورو نانک گرنتھ رچے جی ۔
شوق نال لگدے پڑھن بچے جی ۔
دساں گروآں دے اتہاس پھولی دے ۔
مٹھے بول بولیدے، پنجابی بولی دے ۔
پھڑ جم اگے لونگے ڈراونے ۔
پیجو ربّ سچے دے کھڑوناں ساہمنے ۔
سنئیں 'سچ کھنڈ' 'چ عمل تولی دے ۔
مٹھے بول بولیدے، پنجابی بولی دے ۔
'بابو' دے جماعتی امرت پینیوں ۔
گھولیؤں بکر، گوکل سلھینیوں ۔
بگا سیوں تے سنتوکھ سیوں 'ڈرولی' دے ۔
مٹھے بول بولیدے، پنجابی بولی دے ۔
6. درد پنجابی بولی دا
۔۔سولھاں اکھرا چھند۔۔
کھنڈ توں مٹھی بولی، پیارے وطن پنجاب دی ۔
مکھ 'چوں لپٹاں مارن، جیسے عطر گلاب دی ۔
ہور ستاؤن زباناں، اکھوں جل بھر ڈوہلی دا ۔
کردے نہ ہمدردو، درد پنجابی بولی دا ۔
جندیاں کھانیں پشتو، وسدی دیس پٹھاناں دے ۔
ایہہ آ کے پڑ نھاتی، شاستر وید پراناں دے ۔
تے گھر بارن نالوں، قدر ودھا 'تا گولی دا ۔
کردے نہ ہمدردو، درد پنجابی بولی دا ۔
میں اگے اک نوں روواں، اٹھدی دلوں کہار سی ۔
پھر پشتو دی آگی، ہور ہمیتن فارسی ۔
میں بھلیمانس بھولی، چلدا حکم جرولی دا ۔
کردے نہ ہمدردو، درد پنجابی بولی دا ۔
پھر نقصان اٹھایا، اردو گھر-جم ویری توں ۔
ٹٹّ پینے نے کڈھ 'تی، باہوں پکڑ کچہری 'چوں ۔
ان-پجّ کی کر سکدی ؟ زہر بتھیرا گھولی دا ۔
کردے نہ ہمدردو، درد پنجابی بولی دا ۔
تے انگلینڈ گھنڈ لاہ، آ انگریزی نچلی جھی ۔
رنگ گورا، اکھ قہری، سخت بلارا، گھچلی جھی ۔
ہتھ لگیاں پتہ لگیا، کرڑ لپھیڑا پولی دا ۔
کردے نہ ہمدردو، درد پنجابی بولی دا ۔
اب ہندی دی پگدی، بات مجاجن سونکن دی ۔
میں چپّ کیتی پھردی، اسدی عادت بھونکن دی ۔
برڑھی، پئے دند نکلے، ایہہ نہ وقت گھڑولی دا ۔
کردے نہ ہمدردو، درد پنجابی بولی دا ۔
تکڑے رہو پنجابیؤ، کہڑا چھڈدا نویاں توں ۔
چر دی پھوکی ہوئی مری، اٹھا لی سویاں توں ۔
اٹھ نوں صوبے نگلھے، ڈھڈّ نہ بھرے بھڑولی دا ۔
کردے نہ ہمدردو، درد پنجابی بولی دا ۔
سونہدے مرد مقامی، کی گلّ سمجھن لوکل جی ۔
میرے نال موگے پڑھیا، سود سلھینیوں گوکل جی ۔
'بابو' رنیؤں اندر تے سنتوکھ ڈرولی دا ۔
کردے نہ ہمدردو، درد پنجابی بولی دا ۔
7. پنجابی بولی
بہہ جو پاؤنا شور ماڑا، لے جلاب نہاؤن ماڑا،
مٹھڑی زبان راگ، ودھیا الاپدی ۔
سوگ وچّ گاؤن ماڑا، ویر نوں ودھاؤن ماڑا،
رکھنا لحاظ، گلّ کرنی ملاپ دی ۔
دکھی نوں دکھاؤن ماڑا، ماڑیاں نوں ڈھاؤن ماڑا،
دوئے دی شرم نوں شرم جان آپ دی ۔
'بابو جی' پنجابی پھرے سکھدا زباناں ہور،
ویر جی پنجابی بولی، تیرے ماں تے باپ دی ۔
بینگلو بنگالی بولے، پشتو پٹھان بولے،
آپ دی زبان 'چ، کتاب لوکی چھاپدی ۔
ہندی، عربی تے تیجی فارسی رلا کے نال،
ایس وجہ اردو زبان پئی جاپدی ۔
گھچلی جھی بولی چھڈّ، چلے گئے ولیت گورے،
چڑھی 'وی زہر تینوں، انگریزی سانپ دی ۔
'بابو جی' پنجابی پھرے سکھدا زباناں ہور،
ویر جی پنجابی بولی، تیرے ماں تے باپ دی ۔
کوٹ سی بناؤنا پھرے، نیکراں دا میچ لیندا،
لیاؤنی سلوار تے قمیض لیندا پھرے ناپ دی ۔
ہویا ادھ رنگ وید کھنگھ دی دوائی کرے،
پیٹ دی درد نوں، کرو کی گولی تاپ دی ۔
مادری زبان چھڈّ، غیراں دے مگر لگا،
ایدوں ودھ بےوقوف کہڑی گلّ پاپ دی ۔
'بابو جی' پنجابی پھرے سکھدا زباناں ہور،
ویر جی پنجابی بولی، تیرے ماں تے باپ دی ۔
ڈھول گجّ پاوے، مٹھی ترری دی آواز ہندی،
ریل چیکاں ماردی، ڈراؤنی 'واز بھاف دی ۔
ہنکے وچھیرا، شیر ببر چنگھیاڑے،
ہور میمنی دے نال، 'واز رلے نہ گڑھاپ دی ۔
کوئل کوُ کوُ، کرے سدا، اپنی زبان وچوں،
بلبل اپنی زبان کرلاپ دی ۔
'بابو جی' پنجابی پھرے سکھدا زباناں ہور،
ویر جی پنجابی بولی، تیرے ماں تے باپ دی ۔
8. ہندو-سکھ
۔۔دوہرا۔۔
ہندو-سکھ پھلّ دو لگے، ودھ بھارت دی ویل ۔
اک جڑھ تے دو ٹہنیاں، کیوں ن رکھدے میل ؟
۔۔ڈوڈھا چھند۔۔
ہندو سکھاں پا بہادری بہادراں، جی آزادی لے لی اے ۔
نام جپ رنگیاں سفید چادراں، رہن 'تی نہ میلی اے ۔
کرکے دھرم بریائیاں ٹھلھدے، ہے خیال دان میں ۔
ہندو-سکھ دو پشپ اک ولّ دے، مہکدے جہان میں ۔
لاہتے گلوں تاؤک گوریاں دی غلامی دے، بھیٹ دے کے پتّ کی ۔
آبرو رکھن رجواڑے لاہمی دے، تے کرن ہتّ کی ؟
کہر دو سجن وچّ اک جھلّ دے، بھرے ابھیمان میں ۔
ہندو-سکھ دو پشپ اک ولّ دے، مہکدے جہان میں ۔
ویکھیں راؤناں لوبھ دی ندی 'چ رڑھ جیں، پچھتاؤناں نہ پوے ۔
ویرن بھبیچھن بغیراں بڑ جیں، شرن رام دی لوے ۔
گیس چند سورج اکو 'جھے جلدے، ٹہکدے 'سامان میں ۔
ہندو-سکھ دو پشپ اک ولّ دے، مہکدے جہان میں ۔
سنوں کیرو پانڈو اتم بنس دیؤ ! تساں دا راج سانجھا جی ۔
دوئی دے وچھے 'وے جال 'چ پھنس دیؤ، پھیر دیؤ نہ مانجا جی ۔
ہو کے تے ناراض بھائی بھائی رلدے، بہہ مندر-مکان میں ۔
ہندو-سکھ دو پشپ اک ولّ دے، مہکدے جہان میں ۔
'کٹھے بہکے راگ سچے دا الاپیو، مالا پھیرو گر دی ۔
نویاں حکومتاں تھیائیاں ماپیو، گلّ کرو سر دی ۔
بھر دیؤ گیان وچّ گلّ گلّ دے، مٹھت زبان میں ۔
ہندو-سکھ دو پشپ اک ولّ دے، مہکدے جہان میں ۔
کھڑکے ہی دین خشبوئی ڈوڈیاں، سدا گلاب دے پھلو ۔
مہماں گاؤن پاکئستانیں تھوڈیاں، وانگ امیں دے ڈلھو ۔
کیہنے ویکھے دوئی دے برچھ پھلدے، سڑ جانودے جہان میں ۔
ہندو-سکھ دو پشپ اک ولّ دے، مہکدے جہان میں ۔
ویکھو بیبا پچھلی تاریخ پڑھکے، الٹاؤنا پنیاں نوں ۔
آپ وچّ مرگے پتا جی لڑ کے، نہ چھڈاؤنا بنھاں نوں ۔
رون ڈہِ جو واقعے جے سنادیاں کل دے، کہانی پا دیاں قان میں ۔
ہندو-سکھ دو پشپ اک ولّ دے، مہکدے جہان میں ۔
جانے 'جتھیدار جگمیل' لچھنا، بابو جی دی شاعری دے ۔
ساہو کا 'بسنت سیوں' لگادو رچنا، اندر کچہری دے ۔
مانسراں وانگ موتیاں دی چھلّ دے، بھرے 'وے دیوان میں ۔
ہندو-سکھ دو پشپ اک ولّ دے، مہکدے جہان میں ۔
9. ربّ کوئی چیز نہ لکوئی ہند توں
۔۔دوہرا۔۔
نام دھیا دو جوڑ کے(کر)، داس نواوے سیس ۔
بہے سرستی جیبھ تے، مالک دی بخشیش ۔
۔۔منوہر بھوانی چھند۔۔
سی سرستی دا زور، آ گئی نشے 'جھِ دی لور،
سن پاؤنگے منوہر، دا سروتے ملّ جی ۔
کھڑ گئی عقل جیوں کھڑن پھلّ جی ۔
برف سفید گالے، آبشار، ندی، نالے،
گرے اچے کوہ ہمالے، پربت بلند توں ۔
ربّ کوئی چیز نہ لکوئی ہند توں ۔
کشمیر دے نظارے، آؤندے سرگ ہلارے،
سونہدے ڈلّ دے کنارے، تے چنار رنگلے ۔
پانی وچ تردے پھرن بنگلے ۔
اچے انڈیا دے شان، سارے ہرے بھرے واہن،
کتے چوڑے نہ میدان، جھِ گنگا تے سندھ توں ۔
ربّ کوئی چیز نہ لکوئی ہند توں ۔
کدے لوہے کڈھ لیاؤنے، ڈھیر چاندی دے نہ میونے،
بڑی بھاری کھان سیونے دی مسور وچّ ہے ۔
توپ بنے اڈن-کھٹولے ٹچّ ہے ۔
لیا کے کوہے-نورِ گھر، جڑیا ہیرا تاج پر،
چمکارے مارے در، جودھن، نرند توں ۔
ربّ کوئی چیز نہ لکوئی ہند توں ۔
پتّ سیانے نہ لٹر، دہیں بھلے کھا کھٹر،
آلو، مٹر، ٹماٹر، تے پھلّ گوبھیاں ۔
مشری پا مکھنی چٹاؤن بوبیاں ۔
ہیٹھ نوار دے پلنگھ، دودھ پتّ لگے رنگ،
ودھ نچدے ترنگ اپنی پسند توں ۔
ربّ کوئی چیز نہ لکوئی ہند توں ۔
گیا چھڑک جل مہرا، چھاویں کٹدے دوپیہرا،
ایس جاء سکھاں دا پہرہ، دکھ کھڑے پاس نہ ۔
آؤندی پھلواڑیؤں پھلاں دی واشنا ۔
دھنّ ایہناں دے جرم ! ہووے دواریاں تے دھرم،
جانیاں انکھ شرم، نوں پیارا جند توں ۔
ربّ کوئی چیز نہ لکوئی ہند توں ۔
کٹھے پتی جیٹھ دیور، پاؤن ریشماں دے تیور،
میون ڈبیاں ن زیور، بھین بھرجائیاں دے ۔
ڈوماں نوں گھڑیک، مجھاں ملن نائیاں دے ۔
سوہنی فصل کھڑوتی، ٹکے سیؤ تے امب طوطی،
چگے مکدے نہ موتی، ہنس پرند توں ۔
ربّ کوئی چیز نہ لکوئی ہند توں ۔
بھارے کنکاں دے بوہل، تے کپاہ نوں لگے تول،
کھنڈ بنے رس ڈولھ، لوہے دے کڑاہیاں 'چے ۔
تنّ میل، لوکاں نوں چھکاؤندے ساہیاں 'چے ۔
پہلاں راکشاں نے لٹے، پھیر مغلاں نے کٹے،
اب مساں کھہڑے چھٹے، انگریز رند توں ۔
ربّ کوئی چیز نہ لکوئی ہند توں ۔
رام کرشن اؤتار، لاہ گئے پاپیاں دے بھار،
داس دی نمسکار، اوہناں دی جناب نوں ۔
دساں گروآں نے تارتا پنجاب نوں ۔
'بابو' لین موج موجی، پی کے امرت سو جی،
بنیں سکھ قوم فوجی، سری گورو گوبند توں ۔
ربّ کوئی چیز نہ لکوئی ہند توں ۔
10. نیتی دے کبتّ
1
نام نوں سویرا چنگا، سنتاں نوں ڈیرہ چنگا،
چور نوں ہنیرا چنگا، جتھے کتھے لک جے ۔
جوائی بھائی ساؤُ چنگا، پتر کماؤ چنگا،
ٹبر سنگاؤ چنگا، جھڑکے توں رکّ جے ۔
اک گوت کھیڑا چنگا، کھیت لاؤنا گیڑا چنگا،
جنگ 'چ نبیڑا چنگا، جے کلیش مکّ جے ۔
چودھویں دا چند چنگا، 'باؤ' جی دا چھند چنگا،
آنودا انند چنگا، لاؤندا سوہنی تکّ جے ۔
2
نہر نوں ورم چنگی، چاہ چھکی گرم چنگی،
بیٹی نوں شرم چنگی، جوت پیندے رہن گولے نوں ۔
گڑ چنگا مہرے نوں، سوزاگ چنگا پہرے نوں،
مسالہ چنگا ٹیرے نوں، بنولے چنگے کھولے نوں ۔
نگر آباد تے کماد وچّ کھاد چنگا،
گھیؤ توں آؤندا سواد چنگا، گالاں دا وچولے نوں ۔
'باؤ جی' صلاحی چنگا، تے گجر ماہی چنگا،
اڑب سپاہی چنگا، اڑباں دے ٹولے نوں ۔
3
لوک نے ویری بدھ دے، بڑھی نہ لاہن دودھ دے،
اگروال یدھ دے، کدے نہ نیڑے ڈھکّ دے ۔
گھوڑی نہ پچھوں لنگھن دے، سورا نہ اگوں کھنگھن دے،
بپر سنگ بھنگن دے، رہے نہ نال رکّ دے ۔
قاضی نہ پاس گاؤن دے، نہ کھنگھ والا سون دے،
کوی نہ شور پاؤن دے، سوم نہ گھروں ٹکّ دے ۔
سخی نہ جان خالی دے، نہ 'رجب علی' گالی دے،
تے چھوٹے موٹے مالی دے، کدے نہیں کم مکدے ۔
4
نیچ سے پیار ہو جے، نعر بدکار ہو جے،
بالکا بیمار ہو جے، اوہ نہ رونوں تھمھدا ۔
گیہوں 'چ پیازی ہو جے، بانیاں لحاظی ہو جے،
بھائیاں 'چ نرازی ہو جے، حرج کٹنب دا ۔
کنکے 'چ گنڈھ تے گرنتھ ولّ کنڈ ہو جے،
کپاہ جے کرنڈ ہو جے، نہ وڑیواں جم دا ۔
'باؤ' دی بے روئبی ہو جے، تے نسارو گوبھی ہو جے،
تے فقیر لوبھی ہو جے، اوہ نہیں رہندا کم دا ۔
5
سورمے دی ہانی ہو جے، ہوچھا جے گیانی ہو جے،
آگوُ جے زنانی ہو جے، اوہ نہ جھگی وسدی ۔
گھر کمزور ہو جے، پتر لنڈور ہو جے،
جے سیانو چور ہو جے، تاں پولیس روز دھسدی ۔
موت جے ویاہ 'چ ہو جے، مینہہ-جھڑیہ گاہ 'چ ہو جے،
جے جوآک راہ 'چ ہو جے، دکھیں جان پھسدی ۔
سپّ جے اصیل ہو جے، خارج اپیل ہو جے،
بوریا وکیل ہو جے، ویکھ لوکی ہسدی ۔
6
لتوں لنجا بیل ہو جے، بڑھا بے-ٹہل ہو جے،
'فیم دا جے ویل ہو جے، ایدوں دکھ کوئی نہیں ۔
کوڑھ دا جے دکھ ہو جے، 'وا 'چ ٹیڈھا رکھ ہو جے،
گورو توں بے-مکھ ہو جے، دو جہانیں ڈھوئی نہیں ۔
نیت 'چ فرق تے رسین دا ٹھرک ہو جے،
بیڑی جے غرق ہو جے، نکلے ڈبوئی نہیں ۔
راجے تے چڑھائی ہو جے، جے خراب جوائی ہو جے،
کھاڑے 'چ لڑائی ہو جے، 'باؤ' چنگی ہوئی نہیں ۔
7
قاضی توں حرام ہو جے، بہو گھروں لامھ ہو جے،
پینچ بدنام ہو جے، اوہنوں پنڈ منے نہ ۔
پھٹّ وچّ رادھ ہو جے، گھر برباد ہو جے،
خشک کماد ہو جے، اوہدے سواد گنے نہ ۔
ملڑا عیاش ہو جے، جے گرم چھاچھ ہو جے،
بندہ بدمعاش ہو جے، اہتوں بھلی بنیں نہ ۔
بنا نمبر نوٹ، اہل کار تے رپوٹ،
تے بنھائی وچّ ٹوٹ، ہر اک 'بابو' بنھے نہ ۔
8
سوگ وچّ ہاسہ ماڑا، سوالی گیا نراسا ماڑا،
کوڑ دا دلاسہ 'تے گنڈاسا ماڑا جنڈی نوں ۔
حاکماں نوں بوبا ماڑا، گاؤں وچالے ٹوبھا ماڑا،
سیانے کہندے کھوبھا ماڑا، ہرنی ترنڈی نوں ۔
اڑیدار گھوڑا ماڑا، یار دا وچھوڑا ماڑا،
کالجے 'چ پھوڑا تے، جھنجوڑا بینیں گنڈھی نوں ۔
ہلھکے نوں آب، 'بابو' سون 'چ جلاب ماڑا،
قاضی نوں شراب تے برسات ماڑی منڈی نوں ۔
9
لاگی نوں مڑک ماڑی، جتی نوں سڑک ماڑی،
اکھ نوں رڑک تے بڑھک ماڑی ویراں نوں ۔
کھنگھ ماڑی تاپ نوں، لگاؤنا ہتھ سانپ نوں،
کٹن ماڑا باپ نوں، ٹٹن ماڑا نہراں نوں ۔
چلی ماڑی 'دکھن'، سنکھیا چکھن ماڑا،
ویلی گھرے رکھن، بہاؤنا گھرے غیراں نوں ۔
نعر وبھچار 'بابو'، پاندھے دا ادھار ماڑا،
پاندھے نوں شکار ماڑا تے اچار ماڑا شاعراں نوں ۔
10
چکھنا کی بکھّ نوں، سیونک ماڑی اکھّ نوں،
تمانکو ماڑا سکھ نوں، پپل ماڑا طاقاں نوں ۔
بار موہرے جھاڑ، رہے نیائیں 'چ بگھیاڑ،
ماڑا بھائیاں دا وگاڑ، تے رہاڑ ماڑی جاکاں نوں ۔
گھڑے نوں تڑک ماڑی، جوئے دی پھڑک ماڑی،
تے ہندی جھڑک ماڑی، سگے-رتے ساکاں نوں ۔
'بابو' بیل مٹھا ماڑا، تے گورو نوں ٹھٹھا ماڑا،
بھلوان ڈھٹھا ماڑا، کھا کے تے خوراکاں نوں ۔
11
جر ماڑی سند نوں، کریڑا ماڑا دند نوں،
جھڑی جھی غوس فند نوں، تپش ماڑی میمی نوں ۔
چوٹ ماڑی بنگ نوں، وڈیاؤنا ماڑا ننگ نوں،
شکر ماڑی کھنگھ نوں، کھٹیائی ماڑی 'فیمی نوں ۔
تمب نویں تھان نوں، لتاڑ ماڑی وان نوں،
فلھے جڑوناں سانھاں نوں، سفر ماڑا تیمی نوں ۔
کچا دھات کھادھا 'بابو'، بیہا پرشاد ماڑا،
تے بھرا تے وادھا ماڑا، لالچ حکیمی نوں ۔
12
سیانیاں دی متّ کم آنودی عمر ساری،
حاکماں دے کولے جا سنائیئے گلّ کبی نہ ۔
مایہ تے زمین تے بھراواں دا نہ زور ہووے،
ایویں وچّ پنڈ دے سدائیے خان کھبی نہ ۔
آپ دی زنانی پاس، ہسیئے نہ ہور نال،
کھیلنے کو بال کو، پھڑائیے 'فیمی ڈبی نہ ۔
جانا پردیس دم دونے لے ضرورتاں توں،
حل واہندے 'بابو جی' ہنڈھائیے پگّ چھبی نہ ۔
13
کتے نہ یار ہرن دے، پاندھا نہ ماس دھرن دے،
گورو نہ چوڑ کرن دے، سید نہ گھر وڑن دے ۔
پیسے نوں دبے جوارھی نہ، دنیں مڑے شکاری نہ،
سیانا بیٹی کوآری نہ، بندیاں 'چ کھڑھن دے ۔
تیویں سے بھید کھولھے نہ، ہٹی تے پورا تولے نہ،
کھاڑے 'چ سیانا بولے نہ، نیرھی نہ گڈی چڑھن دے ۔
ہٹے نہ شیر گجنوں، ٹلی نہ ٹلے وجنو،
'رجب علی' سجنوں، ردی نہ قصہ پڑھن دے ۔
14
کھنگھ نوں ملٹھی تے جوین کھولھے قبضی،
رسونت گندے میلے تے کنین مارے تپّ نوں ۔
گھوڑیاں نوں سول تے ملھم مارے پھوڑیاں نوں،
بکری نوں جھڑی تے کلہیری مور سپّ نوں ۔
بلی جودھے سورمے دغے دے نال مارے سارے،
'بالی' ماریا رام نے، رسالو سر کپ نوں ۔
جھوٹھ مارے آپ نوں، تے شان مارے دوسرے نوں،
'رجب علی' ماردا خدا دا نام گپّ نوں ۔
11. تلنا دے کبتّ
1
پھلّ نہیں گلاب جیسا، حوصلہ شراب جیسا،
چانن مہتاب جیسا، ہندا منموہنا نہیں ۔
ہنر بنگال جیسا، روپ جھنگ سیال جیسا،
کوڑا مہینوال جیسا، جنیں-کھنیں ڈھونا نہیں ۔
شیہر نہیں بھمبور جیسا، گلا سوہنا مور جیسا،
ہار جانی چور جیسا کسے نے پرونا نہیں ۔
سورماں نہیں شیر جیسا، بھنڈاری نہیں کمیر جیسا،
تے بھیم سیوں دلیر جیسا، دلیر پیدا ہونا نہیں ۔
2
دھپّ ملتان جنی، آکڑ شیطان جنی،
شاہی سلیمان جنی، یوسف جنا سوہنا نہیں ۔
بالی جنا جبر، لنکیش جنا ٹبر،
عیوب جنا صبر، یکوب جنا رونا نہیں ۔
ہیک مٹھی پکّ توں، بیماری تپدکّ توں،
تے بنیندا ہرکّ توں، نشانچی درونا نہیں ۔
سورماں نہیں شیر جیسا، بھنڈاری نہیں کمیر جیسا،
تے بھیم سیوں دلیر جیسا، دلیر پیدا ہونا نہیں ۔
3
جنگ کرچھیتر جیسا، ناگ نہیں جمیتر جیسا،
ریشم چینوں بیہتر جیسا، برماں جیہا سنکونا نہیں ۔
دن چنگا عید جیسا، فقر فرید جیسا،
گنگو تے یزید جیسا، ماڑا بیج بونا نہیں ۔
آؤج جیسا کاٹھ، راجا نگھا نہیں براٹھ جیسا،
مال دلے راٹھ جیسا، کسے نے لکونا نہیں ۔
سورماں نہیں شیر جیسا، بھنڈاری نہیں کمیر جیسا،
تے بھیم سیوں دلیر جیسا، دلیر پیدا ہونا نہیں ۔
4
پیار بھائی بھین جیسا، تے وید نہیں سکھین جیسا،
سندیشناں دی نین جیسا، کسے نے سیس دھونا نہیں ۔
تکھا بول بنڈے جیسا، سواد نہیں چرنڈے جیسا،
ٹیشن بٹھنڈے جیسا، ملدا کھڑونا نہیں ۔
قلعہ نہیں چتوڑ جیسا، قول نہیں بھدوڑ جیسا،
ڈاکو جیونے موڑ جیسا، کسے دیس ہونا نہیں ۔
سورماں نہیں شیر جیسا، بھنڈاری نہیں کمیر جیسا،
تے بھیم سیوں دلیر جیسا، دلیر پیدا ہونا نہیں ۔
5
کوئل جیسا بول تے ہنس جیسی تور ہے نہیں،
زیہر جیسا کوڑا تے شہد جیسا مٹھا نہ ۔
جرمنی دی توپ تے صفائی نہ فرانس جیسی،
روم دے جوان جیہا، جوان کوئی ڈٹھا نہ ۔
تھلی جیسا بیل تے عراقی نہ ایران جیسا،
بانگر دی مجھّ جیسا، کسے وی مہں دا پٹھا نہ ۔
'رجب علی' جیسا نہ عقل-ہین شاعر کوئی،
وارث شاہ دی ہیر دے سامان کوئی چٹھا نہ ۔
6
خوشی نہ برات جنیں، برکت جماعت جنیں،
تنگی حوالات جنیں، ڈر ہے نہ ڈین جیہا ۔
فوج جیسا ٹھاٹھ، راجا ڈٹھا نہ براٹھ جیسا،
دلے جیسا راٹھ، ہور وید نہ سکھین جیہا ۔
چنگا دن عید جیسا، فقر فرید جیسا،
پاپی نہ یزید جیسا، صابر حسین جیہا ۔
پیرس جیہا شہر، لہر آپدے وطن جیسی،
سوکن جیہا ویر تے اڈیکنا نہ بھین جیہا ۔
7
مٹھی شے غرض جیسی، بری شے قرض جیسی،
جھلنا حرج تے مرض دقّ-تاپک جیہا ۔
گھوڑا نہ براک جیسا، صدمہ طلاق جیسا،
دکھ نہ فراق جیسا، سکھ نہ ملاپ جیہا ۔
بھارا قد فیل جیسا، سخی نہ خلیل جیسا،
نہ غلیظ بھلِ جیسا، ماڑا کم پاپ جیہا ۔
پہلوان 'گامے' جیسا، پڑدا پاجامے جیسا،
'بابو' ساک مامے جیسا، پیار مائی-باپ جیہا ۔
12. میلیاں دے کبتّ
1
بڑھیاں دا میلہ گھر ہونودا مرگ والے،
جوئے 'چ جواریئے، منڈی 'چ میلہ لالیاں دا ۔
پھلّ دے ادالے میلہ ہو جے بھوراں گونجدیاں دا،
'فیم دے ٹھیکے تے میلہ ہو جے 'فیم والیاں دا ۔
بھاری زیافتاں 'چ میلہ ہو جے بھاری حاکماں دا،
جیل خانے وچّ ہو جے میلہ چوراں کالیاں دا ۔
میلے اتے جا کے میلہ ہو جے بہت میلیاں دا،
'رجب علی' سہرے جا کے میلہ ہو جے سالیاں دا ۔
2
سنتاں دا میلہ ہو جے کمبھ دے نہاؤن جا کے،
کڑیاں دا میلہ بھنڈیار دے بہانے جی ۔
گڈیاں دا میلہ ہو جے، پہنچ کے سٹیشناں تے،
چھڑیاں دا، بھٹھی تے کرن تتے آنے جی ۔
جیتو دے نچار تے کھڈاری بہتے پھپھڑیاں دے،
بھیڑ وچّ کلّ ڈاکو، ڈاکو نوں پچھانے جی ۔
'باؤ جی' دا میلہ ہو جے بنگلے نہر والے،
'بابو' جی کویشراں دا میلہ ہو جے 'خانے' جی ۔
13. ستھان وشیشتا دے کبتّ
1
دھیاڑے وچّ روپ باہلے، پوادھ وچّ کوپ باہلے،
دوآبے امب-چوپ باہلے، قیمتاں نے ریلیاں ۔
راوی وچّ چور باہلے، ماجھے ملّ زور باہلے،
باہیئے وچّ خور باہلے، اکھاں رہن میلیاں ۔
بار 'چ بنوٹے باہلے، دندی لوک کھوٹے باہلے،
نیں 'چ واہن جھوٹے باہلے، ہے کرڑ پیلیاں ۔
تھلی 'چ ٹپّ باہلے، لئیے رہن سپّ باہلے،
شاعر لاؤن گپّ باہلے اسیں، سچ گلاں کہلیاں ۔
2
جنگھیرانے شاعر، تے بمبیہے قانونی باہلے،
رائکے لچڑ تے، بھکھڑ لوک معناں دے ۔
کال جھرانی پنڈ جوئے دا ونج باہلا،
بیدو والی، بادل نگر خانداناں دے ۔
چکّ دانا اڑب، پدھر لوک جنڈیاں دے،
لول لال باہی، سینے گز چوڑے جواناں دے ۔
بولی-چلی سیانے لوک آکھدے گدڑ-بہے،
'رجب علی' پیوری مٹھے بول انساناں دے ۔
3
کھیوالی جینے، سہنے کھیڑے دے پیار کھورے،
سکھ والے ہنری، شکایتی لوک لمی دے ۔
کھڈیئیں زنانیاں تڑھی رکھن مالکاں تے،
چنوں دے شرابی نہ فسادوں تھمھے تھمھیں دے ۔
'رجب علی' آدھنیئیں کہیاں دی مشہوری باہلی،
جھلیدے نہیں نخرے پتوہی-کھیڑیی جمی دے ۔
4
سنگت حسابی لوک، جےَ سنگھ وڈیائی-خورآئی،
جودھپور جھاگڑو، زیادہ گاہڑو دالاں دے ۔
عطر سنگھ والے وچّ کتیاں دے شکاری باہلے،
بازک میں شوق تومبے بین کھڑتالاں دے ۔
نیتننگ بانڈی، لوک پھلو دے گیانی باہلے،
نند گڑھ رجیا، گورو کے مارے کالاں دے ۔
دھنیکیاں دے لوک بے شکل کلّ دنیاں 'چوں،
'رجب علی' چنگے کھان-پین نوں مہالاں دے ۔
5
نروآنے سخی، نویں پنڈ دے نرم باہلے،
وہمن تے سوینئیں شقینن زنانیاں ۔
چگھیاں 'چ بل والے، چکدے مگھدراں نوں،
بلوآنے سیٹھ کلّ دیس 'چ نشانیاں ۔
گھدے وچّ گپی لوک، جھمبے دے چہیڈی باہلے،
بابو حقہ پین تے مینئیں دے لاؤن بھانیاں ۔
تیونے لوک سورمے، مدد دین ڈاکواں نوں،
'رجب علی' لکڑاں چراؤن ملتانیاں ۔
6
تنگوالی لونگووال نانگے، پھوس منڈی دے کماؤ باہلے،
گہری لوک زہری تے، گھلوٹے زیادہ جسی دے ۔
کچی بھچو بھائی کی کچھہریاں تے زور باہلا،
بھاگو دے سروتے اوہ رکھے، جھے لوک دسی دے ۔
بیبی والے، باہلا دودھ ویچدے بازار وچّ،
شمیر گھر ویلاں دا پیاک مہنے لسی دے ۔
'رجب علی' ستّ لیناں پیندیاں بٹھنڈے وچّ،
رونق زیادہ جیوں بھمبور شہر سسی دے ۔
7
کنگرے دلیر، مکھی چوس نے تھراج والے،
جمدے پھلاتو کترن کنّ سیانے دے ۔
دانے والے موڑھ تے غریب لوک رتھڑیاں دے،
مڑھک والے باہلے وچّ ابل کھرانے دے ۔
دیون-کھیڑے کھانٹ، دبھّ والی دے چلاک باہلے،
تپے کھیڑے چور اڑے رہندے وچّ ٹھانے دے ۔
ویچ کے زمیناں کلّ لاریاں چلاؤن لگے،
'رجب علی' بڑے بے-لحاظ ماہوآنے دے ۔
8
دیون والے باہلے لوک گلاں دے ملن سار،
ہتھ جوگا نند میں، خرچ ولوں گھٹی دے ۔
بھوکھڑے دے وچّ باہلی پرکھ کویشری دی،
تے گوبند پور رہِ انند باہلے لٹی دے ۔
نیہیاں والے دے دانیاں 'چ دھرن پیر،
کردے بھجن دنے رات جھبّ لٹی دے ۔
'رجب علی' بڑے گونیانے دے شریف باہلے،
چھوٹے گونیانے دے، ہمیشہ تھانے کٹی دے ۔
9
جیرے دے علاقے وچّ چوری دا رواج باہلا،
ڈھگی وچھی حق کے لکن وچّ جھلّ دے ۔
امرتسر تے لاہور دے گھلوٹے باہلے،
گھر گھر پٹے وے نے کھاڑے ملّ ملّ دے ۔
لدھیانے لوے دے لگوجیاں دے شوقی باہلے،
بائیے دے علاقے پستول باہلے چلدے ۔
صابو دے کھڈاری جھنڈی لیاؤندے جا کے میلیاں توں،
رجبلی باگڑی پیارے ڈھول ڈھلّ دے ۔
10
بھائی کیاں دے کیرے وچّ پین دے لباس سوہنے،
تے رسولپر 'چ وسن لوک بھلے جے ۔
مانی کھیڑے ٹھگّ سکھچین 'چ لنگاڑے باہلے،
سیتو لوک خونی تے مغز پور چلے جے ۔
چھاپیاں والی والے گلّ آکھ کے مکر جاندے،
مٹھے گالڑی برج کولیاں والی لم گلے جے ۔
کنگن کھیڑے کامے پھلو کھیڑے دے ملاپی بابو،
چھام کھیڑے ڈھگے حق لیوندے دن ڈھلے جے ۔
11
کندو کھیڑے نال بیکانیر دی سرحد لگے،
کورا ریتا اڈدا وگن جدوں نیرھیاں ۔
پھتے کیرے ہاکووال والے اچیاں زمیناں زیادے،
پانی گھٹّ لگدا لگاؤندے لوک بیریاں ۔
گھمیاراں تے لہاراں پنڈ تیسرا بھلر والا،
گھوڑیاں دا شوق لوک پالدے وچھیریاں ۔
مڈو کھیڑے لوکاں کولے کھلیاں زمیناں بہت،
میہنے بھاگو جوان 'بابو' پھینکدے پسیریاں ۔
12
موڈی تے کھبن وچّ جوڑیاں دی زمین واہلی،
آپ رہندے شہر مختیار پنڈیں چھڈے اے ۔
کھیمے کھیڑے ہنگے شکاری باہلے مرگاں دے،
کتیاں والی پنڈ بنے دھکڑاں دے اڈے اے ۔
ترمالے پنڈ وچّ رقبہ برانی باہلا،
پنڈ دے نزدیک ٹبے دینہدے وڈے وڈے اے ۔
ککھاں والی لوک 'بابو' مجھاں دے وپاری باہلے،
روڑاں والی معناں کولے بڑے سوہنے گڈے اے ۔
13
سنگھے والے جوان ہندے بھرتی پولیس وچّ،
نوکری کرن تنخواہاں لیندے چنگیاں ۔
فیمی، بھنگی، پوستی، گگڑ دے زیادہ لوک،
کردے کمائی گھٹّ گھرے رہن تنگیاں ۔
مٹھڑی دے لوک اوں تاں شاعری دے شقین باہلے،
پیسے دین ویلے جیباں گھٹّ لئیاں ڈھنگیاں ۔
کوٹلی دے لوک زیادہ ہیر دا سنن گاؤن،
'بابو' جی دسہرے ویلے گونجن سارنگیاں ۔
14
ٹھٹھی ترکھان باہلے، چیہدے سوہنے جوان باہلے،
تے بمبیہے گیان باہلے، ہندے بہہ کے ستھاں 'چ ۔
سیکھیاں دے کماؤ باہلے، برج سنگاؤ باہلے،
واندر لڑاؤ باہلے، ڈانگاں رہن ہتھاں 'چ ۔
ملکے شوکین باہلے، برج دارو پین باہلے،
برگاڑی تین باہلے، پتے پین نتھاں 'چ ۔
سویاں 'چ سڑے باہلے، ماڑی پنڈ دھڑے باہلے،
ساہو پنڈ پڑھے باہلے، بابو بہندے رتھاں 'چ ۔
14. بھوگول دے کبتّ
1
بیکانیر بوتے، مجھاں چنگیاں بہولپر،
سندھ دی مدین، لینے بلد ہسار 'چوں ۔
ناسک دے پان، بانس تھیاؤنے نہ بریلی جیسے،
متھرا دے پیڑے، ریوڑی رہتک بازار 'چوں ۔
کوٹے خرمانی، ہینا سردے پشور جیسے،
ہنگ چنگی لبھے جا کے قابل قندھار 'چوں ۔
سومناتھ موتی، ہیرے حیدرا آباد چنگے،
'بابو' میل میل توں دمھک مارے ہار 'چوں ۔
2
کولیاں بھدوڑ، نہ کڑاہا بھائی روپے جیسا،
گھانگے دا پلنگھ ہے، مشہور جتی ڈلے دی ۔
کڑمیں تمباٹو، مٹھی گاجر چہان کیاں دی،
آ جے کرنال کھا لذت دہیں-بھلے دی ۔
ٹیشن بٹھنڈہ، تے سراں نہ نور-محل جیسی،
تال تلونڈی دا، سہاوے ڈھاب ملے دی ۔
میرٹھ جیہا گڑ، 'بابو' امب نہ امبالے جیسے،
لہریئے پٹیالے تے زنانی جوگے-رلے دی ۔
3
گڈے ہنڈھیائے، سیر والی دی گنڈاسی چنگی،
سارنگی سنگھیڑیاں دی، بنن کونڈے رانمتے ۔
گنڈھے اندگڑھ دے، نکودر چلم چنگی،
بسّ ہو گئی ناس دی گدڑ-بہے گام تے ۔
آدھنیئیں کہی مولیاں والے دی دراتی چنگی،
وچے اچی رکھدے بناکے خانا لامھ تے ۔
'رجب علی' جہڑے گولے والے دے پھرائے بوتے،
ہر میلے جا کے لگّ جامدے انعام تے ۔
4
لوٹ گھمیارے، نیول رامے کے بنن چنگے،
لاپراں دی مکی، تے کھڈونے چنگے روپڑ دے ۔
پؤئے بھینی صاحب، جوڑی بنیں نہ گھڑونئیں جیسی،
مٹّ جنگھیرانے دے بنا کے اتوں چوپڑ دے ۔
کوٹلے دی میتھی، نہ متیرا راسووال جیسا،
مٹھا لگے جانیں چبّ جاں سنھے کھروپڑ دے ۔
'رجب علی' سیلا بھائی کوٹ دا مشہور باہلا،
سار پار لنگھ جے وچالے ٹھوکیاں کھوپڑ دے ۔
5
بھنگ رکھیکیش، چاہ نہ ملے ڈیہرادون جیسی،
بھوری کھیمکرن دی، قصور چوڑا دند دا ۔
سنگت پپل، لمی جیسے دروازے ہے نہیں،
رکھیا علیٰحدہ جیہا طریقہ اچی کندھ دا ۔
صفحہ جنگ بھائی بختور 'چ بناؤندے سوہنے،
چھجلی تے چھجّ چنگا ہندا جوگا نند دا ۔
تؤں جنیاں دے چھند ہاس-رسس دا نمونہ اکو،
'باؤ جی'، تے 'ماگھی سیوں'، مراجھ والے 'چند' دا ۔
6
دکھن دا ہیرا چنگا، قابلی ممیرا چنگا،
تھلی دا متیرا چنگا، کماد چنگے پوادھ دے ۔
بلھد نگوری تے امبرسر جوہری چنگے،
لنگیاں پشوری، چول چنگے فتیاباد دے ۔
آگرے دے روضے چنگے، شملے دے نیوزے چنگے،
گنگا دے نگوجے چنگے، ودھ کے خراد دے ۔
صادقی دے دانے چنگے، روہتک مکھانے چنگے،
سرسے پلانے چنگے، 'رجب علی' آدی دے ۔
7
روپڑ دے تالے چنگے، پٹیالے نالے چنگے،
دریاں امبالے تے پیالے گجرات دے ۔
میرٹھ دا گڑ، گنے چنگے اڑ مڑ،
جی جگادھری دے پڑ، چنگے لگدے پرات دے ۔
دلی دے حکیم، کلکتے دے منیم چنگے،
بیکانیری افیم وسکی نوں کر مات دے ۔
پیرس مہل تے لاہور وچّ ملّ چنگے،
'رجب علی' پھل، کشمیر بھانت-بھانت دے ۔
8
لدھیانے زین چنگی، دوآبے دی زمین چنگی،
سندھ دی مدین جی رہال چال تردی ۔
حاکم انگریز، تبریز دے دشالے چنگے،
دندے دور بھیج میز کرتارپور دی ۔
کوئٹے دے بادام تے قصور دے لگام چنگے،
کانھپر عامَ، بلٹی منگا لؤ دھر دی ۔
'باؤ' وارتا کتیبی، چین دیش دی رکیبی،
تے بٹھنڈے دی جلیبی، جاوے شہت وانگوں کھردی ۔
15. گنناں دے بینت
- تنّ دا بینت
اک توپ، پستول، بندوق تیجی،
دبو لبلبی کرنگے فیر تنیں ۔
ہنس، فیل، مکلاوے جو نعر آئی،
مڑک نال اٹھانودے پیر تنیں ۔
اگن-بوٹ، تے شیر، سنسار تیجا،
سدھے جان دریا 'چوں تیر تنیں ۔
جھوٹھ بولدے، بولدے سچ تھوڑھا،
ٹھیکے دار، وکیل تے شاعر تنیں ۔
اک سرپ تے ہور بنڈیال، ٹھونہاں،
رہن ہر گھڑی گھولدے زہر تنیں ۔
چھال مار دیوار نوں ٹپّ جاندے،
نھار، چورٹا، للکری ٹیر تنیں ۔
جوئے باز تے ٹمٹماں واہن والا،
اتے ویسوا شرم بغیر تنے ۔
ناچا، نقلیا اور گامنتری وی،
جتھے کھڑن لگانودے لہر تنیں ۔
نواں عاشقی، تے گدھا، گاہ والا،
ٹھیک بھالدے سکھر دوپہر تنیں ۔
شاہوکار، حکیم، کلرک تیجا،
ویلے شام دے کرنگے سیر تنیں ۔
اوٹھ، ساہن تے اؤر پٹھان تیجا،
دلوں نہیں گنوانودے ویر تنیں ۔
'رجب علی' غلام تے جٹّ، چوہڑا،
رجے نہیں گزاردے خیر تنیں ۔
- چار دا بینت
سایہ سنگھنی سرد ضرور دندے،
پپل، نم، شرینہ تے بوہڑ چارے ۔
دکھ دین ن چلیئے پیر ننگے،
کنڈا، کنچ، عر ٹھیکری، روڑ چارے ۔
پچھے لگیاں لحن بیماریاں نہ،
ددّ، کھنگھ، ادھ رنگ تے کوہڑ چارے ۔
وسّ بھوت، سپوت، سروینٹ، چیلا،
نہیں کرن زبان سے موڑ چارے ۔
داتا، بھنڈ، گنڈھ-کٹّ، جواریا وی،
دھن دن میں دین نکھوڑ چارے ۔
جتی، سخی، اوتار تے ہور سورا،
ٹھیک رکھدے دھرم دی لوڑ چارے ۔
دل، دودھ تے کنچ سمیت پتھر،
پھٹے جڑن ن پھیر لگ جوڑ چارے ۔
سسو، ہرن، جیکال سمیت لومبڑ،
کتا دیکھکے جان سر توڑ چارے ۔
ٹھانیدار، مٹیار، چکور، ہاتھی،
جدوں ترنگے کرن مروڑ چارے ۔
اک ویلنا، جوک تے بھور، مکھی،
بھرے رساں نوں لین نچوڑ چارے ۔
دوتی، چغل، انگریز، بدکار تیویں،
دین یار سے یار وچھوڑ چارے ۔
'رجب علی' کبتّ تے بینت دوہرا،
لواں چھند مکند میں جوڑ چارے ۔
- پنج دا بینت
گٔو، چھتری، کنیاں، ملّ، سادھو،
کلو کال میں چھوڑ گئے ستّ پنجے ۔
تھندا، دودھ، بادام، تے ماس آنڈے،
آہا تھوک ودھانودے رتّ پنجے ۔
ٹھگی، چوریاں، چغلیاں، جھوٹھ، جوآ،
ڈوب دین انسان نوں دھتّ پنجے ۔
پنّ جاپ تے، شرم تے سچ، سیوا،
چنگے بھاگ تاں مار لے بتّ پنجے ۔
روئی، ریشم، انّ، تے سن، کیوڑا،
ناراں سیانیاں لیندیاں کتّ پنجے ۔
- چھ دا بینت
پہریدار، راکھا، بنڈا، بال، کتا،
اتے کاگلا پاؤنگے ڈنڈ چھیئے ۔
والدین، حکیم تے نعر، نوکر،
متر، پیر دکھ لینگے ونڈ چھیئے ۔
شیر، سورما، ناگ، سنسار، بچھو،
باز ہرکھ کے کرن نہ کنڈ چھیئے ۔
اوہ تاں موت دا خوف نہ کرن کوئی،
سگوں ودھ پھیلانودے جھنڈ چھیئے ۔
کیڑے، آہن، کوآری، کونج، مرگ، بیڑا،
دھوکھا کھان جے چھوڈگے منڈ چھیئے ۔
باہمن، بانیئیں، جین، رجپوت، سید،
زیادہ بھاوڑے بھوگدے رنڈ چھیئے ۔
چھیڑو، چھڑا، پاہڑا، نائی ڈومّ، پاٹھی،
زیادہ کھان جہان تے کھنڈ چھیئے ۔
ٹھانا سنگھ، فتح، بھگت رام، سائیں،
جاناں، مگھر ن کرن گھمنڈ چھیئے ۔